We leven in een tijdperk waarin communicatie sneller en vlotter verloopt dan ooit tevoren. Met één klik kunnen we duizenden, zo niet miljoenen mensen bereiken via sociale media. Dat brengt heel wat voordelen met zich mee: we delen nieuws bliksemsnel, ondernemen samen acties, vinden gelijkgestemden en houden gemakkelijk contact met familie en vrienden overal ter wereld. Tegelijk toont die moderne verbondenheid ook een donkere zijde: omdat berichten zich zo snel verspreiden en mensen online vaak anoniem zijn, kunnen er gemakkelijk misverstanden ontstaan, kan de sfeer verharden en kunnen conflicten oplaaien.
Onlangs vond in Saboba, in het noorden van Ghana, een veelbetekenende workshop plaats onder de noemer ?Bridge the divide?. Deze workshop werd georganiseerd door het Yendi Peace Centre. De nadruk lag op het positief inzetten van sociale media als een instrument om mensen te verbinden, in plaats van hen te verdelen. In deze blogpost deel ik graag de inzichten en lessen uit deze workshop, met een focus op ?verbindende communicatie?. Of je nu in West-Vlaanderen, Antwerpen of ergens anders in de wereld woont, de centrale boodschap blijft dezelfde: communicatie kan een krachtige hefboom zijn voor vrede en begrip.
---------
De context: een regio met een geschiedenis van vredesinitiatieven
In de noordelijke regio van Ghana hebben verschillende etnische gemeenschappen, zoals de Dagomba en Konkomba, historisch gezien langdurig samengeleefd. Toch zijn er in het verleden periodes van gewelddadige spanningen geweest. Deelnemers aan de workshop van het Yendi Peace Centre benadrukten dat de huidige, soms subtiele opstootjes van onrust ? vaak veroorzaakt door verkeerde informatie en polariserende uitspraken op sociale media ? de voorbije jaren van verzoening opnieuw op de helling kunnen zetten.
Reverend Fr. Michiel Cobb, directeur van het Yendi Peace Centre, wees er sterk op dat we niet alleen stil moeten staan bij wát we op sociale media delen, maar ook hoe we reageren op berichten die onrust veroorzaken. In een wereld waar polarisering en nepnieuws welig tieren, is het een flinke uitdaging om genuanceerd te blijven. Het vraagt moed en inzet om, ook online, het gesprek aan te gaan met mensen die ? soms onbewust ? vijandige verhalen verspreiden.
Net in zo?n onzekere situatie schuilt een kans.
Door zélf verantwoordelijkheid op te nemen voor onze woorden en reacties, kunnen we voorkomen dat spanningen escaleren. Deze workshop draaide dus niet alleen rond wat er allemaal mis kan lopen, maar liet ons vooral stilstaan bij hoe we sociale media en gesprekken bewust positief kunnen inzetten, zodat ze een verbinding creëren tussen mensen in plaats van hen uit elkaar te drijven.
Het gevaar van ondoordacht gebruik van sociale media
Een van de thema?s in de workshop was het risico van ondoordacht gebruik van sociale media. We zijn er ons vaak niet van bewust dat één enkel bericht, door het liken, delen en retweeten, binnen luttele minuten een enorme groep mensen kan bereiken. Het positieve hieraan is dat nuttige of hartverwarmende boodschappen pijlsnel kunnen rondgaan. Maar het omgekeerde geldt net zo goed: misleidende of haatdragende content kan zich even razendsnel verspreiden.
De Saboba District Police Commander, Superintendent Benjamin Mensah, benadrukte dat niet elk bericht dat onder de naam van een bepaalde etnische groep verschijnt, ook daadwerkelijk van die gemeenschap afkomstig is. Soms nemen buitenstaanders ? mensen die niets met de lokale situatie te maken hebben ? een nepaccount aan of kapen ze een online kanaal. Hun doel: het aanwakkeren van verdeeldheid om er zelf beter van te worden, financieel of politiek.
Daar komt nog bij dat veel mensen denken: ?Ach, ik reageer er niet op, het waait wel over.? Maar die passiviteit kan op sociale media net begrepen worden als stilzwijgende instemming. In de workshop werd dan ook aangeraden om problematische berichten niet zomaar te negeren. Zelfs een korte reactie als ?Ik kan me hier niet in vinden? of ?Dit klopt niet? kan anderen doen beseffen dat er kritische vragen zijn. Voor gemeenschapsleiders en traditionele chiefs geldt dat ze zich zo vroeg mogelijk moeten distantiëren van opruiende posts, zeker als die in hun naam verschijnen.
Non-violent communication als sleutel voor echte dialoog
Een kernonderdeel van het programma was de sessie van Reverend Fr. Gregory Dery (Esq), waarin hij uitlegde hoe krachtig non-violent communication (geweldloze communicatie) kan zijn. Deze aanpak ? ontwikkeld door psycholoog Marshall Rosenberg ? is gebaseerd op empathie, eerlijkheid en respect, in plaats van op oordelen, beschuldigingen of veroordelingen.
De voorbije decennia hebben we gezien dat harde of agressieve methodes vaak niet het gewenste resultaat opleveren. Fr. Dery prikkelde de aanwezigen met de vraag: ?Waarom niet iets anders proberen, iets waarbij we focussen op het herkennen van elkaars menselijke behoeften?? Geweldloze communicatie is in de eerste plaats een manier van bewust spreken én luisteren. Het gaat om de vraag: wat zijn de onderliggende noden of gevoelens van mezelf en van de persoon met wie ik praat? Denk aan behoeftes als veiligheid, erkenning of respect. Als we daar een gedeeld raakpunt vinden, opent dat nieuwe wegen om samen tot een oplossing te komen.
Een andere belangrijke les was het belang van het Afrikaanse concept ?ubuntu?: ?Ik ben omdat wij zijn.? In veel Afrikaanse culturen leeft de overtuiging dat we alleen maar echt bestaan in relatie tot de gemeenschap. Dit houdt in dat we medeverantwoordelijk zijn voor elkaar. In tijden waarin sociale media soms een individualistische tendens hebben, kan ubuntu als tegengif dienen: besef dat je niet alleen maar ?ik? bent, maar ook deel uitmaakt van een groter geheel.
De sprekers haalden pijnlijke voorbeelden aan, zoals de tragedie in Rwanda en terugkerende etnische conflicten in Bawku in Ghana. Die situaties laten zien hoe snel vijandige retoriek kan uitmonden in geweld. Als woorden de lont in het kruitvat zijn, dan is geweldloze communicatie een manier om die lont te doven en het kruit in te ruilen voor dialoog.
De rol van leiderschap en voorbeeldgedrag
Leiderschap is niet alleen weggelegd voor mensen met een officiële titel. Toch hebben formele leiders, zoals chiefs, religieuze leiders of personen in bestuursfuncties, een specifieke verantwoordelijkheid als het gaat om vrede en samenleving. Tijdens de workshop bleek dat hun uitspraken een directe invloed hebben op het gedrag van burgers.
Voorbeeldgedrag begint bij je eigen communicatie. Spreek je respectvol uit, ook als er kritiek komt. Laat zien dat je bereid bent naar de ander te luisteren, ook als je het niet met elkaar eens bent. In de workshop werd opgeroepen om niet te wachten tot de gemoederen bedaard zijn, maar om proactief actie te ondernemen wanneer je merkt dat er spanning in de lucht hangt. Dat kan gaan van bemiddeling tussen ruziënde partijen tot het organiseren van een samenkomst om misverstanden uit te klaren.
Daarnaast is transparantie cruciaal. Zo kan er een hardnekkig gerucht 
ontstaan dat een bepaalde chief of leider zich achter een extremistische groepering schaart. In zo?n geval is het essentieel dat deze leider meteen met een duidelijke verklaring naar buiten treedt: ?Ik distantieer mij van deze groep. Zij spreken niet namens mij of de gemeenschap.? Als je dat naliet, zou de stilte de indruk kunnen wekken dat je het ermee eens bent.
Inclusiviteit is nog zo?n sleutelwoord. In gemengde gemeenschappen, of dat nu op religieuze, etnische of taalkundige basis is, groeien spanningen vooral als mensen zich buitengesloten voelen. Leiders kunnen daar iets aan doen door activiteiten te organiseren die verschillende groepen samenbrengen en zo laten zien dat ze in hun beleid iedereen betrekken. Ook voor (online) gemeenschappen geldt dat: zorg ervoor dat er ruimte is voor iedereen, met respect voor ieders achtergrond.
Praktische tips voor verbindende communicatie
De theorie rond geweldloze communicatie en concepten als ubuntu zijn inspirerend, maar uiteindelijk moeten ze ook omgezet worden in concrete acties. Tijdens de workshop kwamen een aantal handvatten ter sprake waar je in het dagelijkse leven, online en offline, meteen mee aan de slag kunt:
Luister actief
Probeer niet meteen te reageren of je eigen standpunt te verdedigen. Stel vragen die peilen naar de drijfveren en gevoeligheden van de ander. Op die manier geef je ruimte voor wederzijds begrip.
Gebruik de ik-vorm
In plaats van ?Jij overdrijft altijd? kun je zeggen: ?Ik voel me niet serieus genomen wanneer ik het gevoel heb dat je mijn standpunt niet beluistert.? Op die manier vermijd je beschuldigingen en houd je de sfeer open voor dialoog.
Check je bronnen
Valse informatie is snel de wereld in gestuurd. Zeker online is het goed om af te vragen: waar komt dit nieuws vandaan? Is de bron betrouwbaar? Als je twijfelt, deel het dan niet zomaar.
Wees je bewust van je emoties
In een verhitte discussie kan de adrenaline snel oplopen. Neem desnoods even afstand, en ga later verder als iedereen wat gekalmeerd is.
Zoek naar gemeenschappelijke punten
Ook al heb je ogenschijnlijk een wereld van verschil in cultuur of mening, er zijn altijd waarden die je deelt, zoals veiligheid, respect of solidariteit. Bouw je gesprek rond die gedeelde noden.
Stimuleer offline contact
Online communicatie is handig, maar ook afstandelijk. Een face-to-face gesprek of een activiteit waarbij je echt samenwerkt, haalt mensen sneller uit hun vooroordelen en vergemakkelijkt échte verbinding.
De betekenis voor verbindende communicatie
De voornaamste les uit de workshop is dat communicatie, zowel online als offline, nooit ?neutraal? is. Elk bericht, elke uitspraak kan een vonk van begrip en samenwerking worden, of net de brandstof voor verdere verdeeldheid. Verbindende communicatie vergt daarom een bewuste keuze: je moet bereid zijn te luisteren, in dialoog te gaan, en jezelf open te stellen voor de inbreng van de ander.
In onze hedendaagse maatschappij zien we helaas sterke polarisering: mensen zitten in hun eigen ?bubbel? en staan minder open voor een andere visie. Nochtans kan verbindende communicatie helpen om die kloof te verkleinen. Het draait immers om het leren kennen van de mens achter de woorden. Het vraagt dat je door de stelligheid en de emotie heen luistert naar de dieperliggende behoeften.
Tegelijk is er een ethische kant aan de technologie. Sociale media en hun algoritmes zijn niet zomaar neutrale platforms. Berichten met een sterke emotionele lading ? vooral negatieve ? hebben de neiging sneller te circuleren. Daarom is het belangrijk om als gebruiker alert te zijn en bewust te kiezen wát je deelt, en hoe je reageert op anderen. Bedrijven achter sociale media hebben ook een rol: het is nodig dat ze mechanismen ontwikkelen om haatberichten in te perken en zo de gemeenschap te beschermen.
Een gezamenlijke toekomstvisie
De workshop in Saboba bracht chiefs, lokale leiders, en burgers samen. Het besef groeide dat vrede en harmonie in een regio nooit vanzelfsprekend zijn. Je moet er elke dag opnieuw aan werken, in kleine en grote gebaren. Denk aan vriendschappen die je smeedt, aan gesprekken die je rustig voert, aan bruggen die je bouwt tussen verschillende groepen. Het komt niet zomaar uit de lucht vallen en is zeker niet slechts de taak van internationale organisaties die met grote budgetten aanschuiven. Vertrouwen bouw je op door kleine, dagelijkse daden van openheid en respect.
Die boodschap is overigens universeel. Je kunt ze toepassen op je eigen buurt, je online sociale kring of je gezin. Partout waar mensen samenleven, schuilen er verschillen en spanningen. Maar net die verscheidenheid is een bron van rijkdom als we er bewust mee leren omgaan. Verbindende communicatie gaat over hoe je omgaat met die verscheidenheid.
Conclusie: de kracht van woorden en daden
?Bridge the divide? liet de deelnemers (en mijzelf) zien dat het inzetten van sociale media voor een positieve zaak niet alleen een optimistisch ideaal is, maar een absolute noodzaak. Het potentieel om mensen te informeren, te engageren en te steunen is gigantisch, maar evenzo groot is het gevaar wanneer sociale media gebruikt wordt voor het verspreiden van haat of leugens.
Geweldloze communicatie is in die zin geen slappe methode; het is juist een manier om elkaar écht te durven ontmoeten in wat we voelen en nodig hebben. Dat vraagt moed, empathie en de wil om je eigen overtuigingen af en toe in vraag te stellen. Fr. Dery hamerde erop: als harde en agressieve strategieën doorgaans op niks uitdraaien, is het meer dan logisch om iets anders te proberen. Het idee van ubuntu (?Ik ben omdat wij zijn?) kan ons daarbij inspireren om voorbij ons eigenbelang te kijken.
?????
Het gaat ook over leiderschap, in elke betekenis van het woord. Of je nu een dorpshoofd bent, een jongere met veel volgers op Instagram, of gewoon een buur die de lokale Facebookgroep beheert: met elk bericht, elke reactie bepaal je mee of de toon verbindend of polariserend wordt.
Tenslotte is dit geen sprint, maar een marathon. Vrede en samenhorigheid moet je onderhouden, dag na dag. Je kunt er niet één keer een mooi evenement over organiseren en verwachten dat het daarna altijd goed gaat. Met andere woorden: of we nu in het noorden van Ghana, in Vlaanderen of elders wonen, we blijven alert en actief om bruggen te bouwen in plaats van muren op te trekken.
Slotwoord en oproep
Heb je een eigen online platform, groot of klein? Denk er dan aan hoe je je invloed kunt gebruiken om haatpraat tegen te gaan, om mensen te inspireren en om feitelijke (en dus gecheckte) informatie te verspreiden. Merk je dat je te fel reageert op een post? Neem even de tijd om te ademen, in plaats van meteen te antwoorden. Wees je er ook van bewust dat sommige accounts enkel bestaan om conflict te zaaien. Spreek je uit als iets niet klopt. Soms is die ene reactie genoeg om de dynamiek te kantelen en anderen tot nadenken aan te zetten.
De workshop in Saboba heeft nog eens onderstreept dat we allemaal een rol kunnen spelen in het scheppen van online (en offline) ruimtes die getuigen van respect, begrip en menselijkheid. Ook al ben je maar één stem in een groot koor, elke stem telt. Als we elkaar blijven herinneren aan de kracht van geweldloze communicatie en de waarde van ubuntu, is er altijd hoop om opnieuw verbinding te maken, zelfs waar de breuklijnen groot leken.
?Ik ben omdat wij zijn.? In die eenvoudige zin zit een wereld van betekenis. Het is een uitnodiging om boven onze verschillen uit te stijgen en te beseffen dat onze toekomst samenhangt met die van de mensen om ons heen ? of ze nu in onze straat, aan de andere kant van het land of honderden kilometers verder in Ghana wonen.